Λ. Τόλης: «Δεν βλέπουμε το τέλος του τσιγάρου ως επιστημονική φαντασία, αλλά ως επιστημονική πραγματικότητα»

«Η κοινωνία μας εμπιστεύεται σήμερα περισσότερο από ποτέ την τεχνολογία και την επιστήμη και θέλει να είναι αυτές που θα οδηγούν τις εξελίξεις και τις αποφάσεις σε σημαντικούς τομείς. Έχει ανάγκη την έγκυρη ενημέρωση και την πρόσβαση στην αντικειμενική πληροφόρηση. Αυτό άλλωστε συμβαίνει σε όλους τους κλάδους. Γιατί να μην ισχύει το ίδιο και στον κλάδο των καπνικών προϊόντων;».

Με την εύστοχη αυτή τοποθέτηση ολοκλήρωσε ο Λεωνίδας Τόλης τη συμμετοχή του στο ψηφιακό συνέδριο με θέμα «Υγεία: Νέες Προκλήσεις μέσα από σύγχρονες κρίσεις», που διοργάνωσαν η ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ και ο όμιλος Economia.

Στο πλαίσιο του συνεδρίου ο Γενικός Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών Νοτιοανατολικής Ευρώπης της Παπαστράτος μίλησε μεταξύ άλλων για τα εξής:

Για το ρόλο της επιστήμης και της τεχνολογίας στη λύση του προβλήματος του καπνίσματος

«Η διακοπή του καπνίσματος είναι η καλύτερη μέθοδος για να μειωθούν οι ασθένειες που σχετίζονται με αυτή τη συνήθεια. Εδώ και πολλές δεκαετίες οι πολιτικές δημόσιας υγείας επικεντρώθηκαν στην πρόληψη της έναρξης του καπνίσματος και στη διακοπή του. Παρόλες, όμως, τις σημαντικές προσπάθειες να μειωθεί το κάπνισμα, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το 2025 θα υπάρχουν περισσότεροι από 1,1 δις άνθρωποι παγκοσμίως που θα συνεχίσουν να καπνίζουν. Αντίστοιχα η Ελλάδα σκοράρει ακόμη ψηλά στην παγκόσμια κατάταξη σχετικά με το κάπνισμα με περισσότερους από 2 εκ. καπνιστές να συνεχίζουν να καπνίζουν.

Για να αντιμετωπιστεί, λοιπόν, μια από τις σημαντικότερες παγκόσμιες προκλήσεις για τη δημόσια υγεία, το κάπνισμα, θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψιν οι εξελίξεις στην τεχνολογία και την επιστήμη που αφορούν νέες, καλύτερες εναλλακτικές σε σχέση με το τσιγάρο και να ξεκινήσει ένας ειλικρινής διάλογος από όλους τους ενδιαφερόμενους. Αν η προσπάθεια δεν είναι συλλογική δεν μπορεί να πετύχει.

Αν μας έχει διδάξει ένα πράγμα η πανδημία αυτό είναι η συνεργασία και η εμπιστοσύνη στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Και ναι, πιστεύουμε ότι στα μεγάλα προβλήματα, όπως αυτό του καπνίσματος και της βλάβης που προκαλεί, υπάρχουν λύσεις.

Γιατί τώρα θα ρωτήσει κανείς; Γιατί τώρα έχουμε σύμμαχο μας την τεχνολογία και την επιστήμη. Για να σας δώσω όμως τη μεγάλη εικόνα, θα κάνω ένα βήμα πίσω. Η Παπαστράτος ξεκίνησε πριν από 90 ακριβώς χρόνια, το 1931, ως εταιρεία παραγωγής τσιγάρων. Αναπτυχθήκαμε και γίναμε η μεγαλύτερη καπνοβιομηχανία στην Ελλάδα. Από το 2003 είμαστε θυγατρική της ηγέτιδας καπνοβιομηχανίας στον κόσμο, Philip Morris international. Και τα τελευταία 4 χρόνια από μια μεγάλη, παραδοσιακή βιομηχανία καπνικών προϊόντων μετασχηματιζόμαστε σε μια εταιρεία τεχνολογίας.

Αλλάζουμε λοιπόν συνεχώς προς το καλύτερο, προσπαθώντας να δίνουμε αξία σε ότι κάνουμε. Ως επενδυτές, ως εργοδότες, ως υπεύθυνοι εταιρικοί πολίτες, προσφέροντας στην εθνική οικονομία και την κοινωνία. Αυτή η διαχρονική μας δέσμευση δεν θα μπορούσε παρά να αφορά και το ίδιο μας το προϊόν. Είναι αυτή που μας οδήγησε πριν αρκετά χρόνια να αναγνωρίσουμε τα προβλήματα που δημιουργεί το προϊόν μας και, με βασικά εργαλεία την επιστήμη και την τεχνολογία, να οραματιστούμε αρχικά και να εργαστούμε στη συνέχεια για ένα κόσμο χωρίς τσιγάρο.

Πιστεύουμε στο εξής τρίπτυχο σε σχέση με το κάπνισμα. Αν κάποιος δεν καπνίζει, να μην το ξεκινήσει, αν καπνίζει, να το κόψει, αλλά αν δεν μπορεί ή δεν θέλει να το κόψει, να αλλάξει. Για αυτούς τους καπνιστές δηλαδή που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να σταματήσουν το κάπνισμα, η PMI αποφάσισε να γυρίσει σελίδα και να αναπτύξει κάτι εντελώς νέο, καινοτόμο, διαφορετικό και καλύτερο σε σχέση με το τσιγάρο.

Απασχολώντας πάνω από 430 επιστήμονες στα δυο υπερσύγχρονα ερευνητικά μας κέντρα στην Ελβετία και στη Σιγκαπούρη και ακολουθώντας αυστηρά πρότυπα φαρμακοβιομηχανίας, η PMI έχει επενδύσει τα τελευταία 12 χρόνια περισσότερα από 8 δις δολλάρια στην έρευνα και ανάπτυξη μιας σειράς προϊόντων που θερμαίνουν και δεν καίνε τον καπνό όπως το τσιγάρο. Προσφέρουμε λοιπόν στους καπνιστές που επιθυμούν να συνεχίσουν να καπνίζουν καλύτερες και επιστημονικά τεκμηριωμένες εναλλακτικές και ταυτόχρονα, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, αποδεκτές από αυτούς ως υποκατάστατα των τσιγάρων»

Την επιστήμη πίσω από τα νέα καπνικά προϊόντα

«Τα αποτελέσματα των πολυετών επιστημονικών ερευνών μας και των πάνω από 340 μελετών μας είναι πειστικά και ενθαρυντικά. Με πλήρη διαφάνεια τα έχουμε δημοσιοποιήσει και είναι απολύτως προσβάσιμα σε όλους για να τα αξιολογήσουν και να τα επιβεβαιώσουν. Ήδη ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των Η.Π.Α., μετά από πολυετή εξέταση των επιστημονικών δεδομένων και των μελετών που προσκομίσαμε, ενέκρινε τον Απρίλιο του 2019 την κυκλοφορία του προϊόντος μας του IQOS στις ΗΠΑ, κρίνοντάς το ως κατάλληλο για την προστασία της δημόσιας υγείας. Είναι το πρώτο ηλεκτρονικό προϊόν καπνού με νικοτίνη που παίρνει τέτοια έγκριση. Ακόμη πιο πρόσφατα, τον Ιούλιο του 2020, ο FDA ενέκρινε την συνοδευτική ένδειξη για το προϊόν αυτό ως προϊόν διαφοροποιημένου κινδύνου.

Τι σημαίνει αυτό; Ο FDA δέχθηκε τρία πράγματα. Ότι το σύστημα IQOS θερμαίνει τον καπνό αλλά δεν τον καίει, ότι μειώνει σημαντικά την παραγωγή επιβλαβών ή δυνητικά επιβλαβών χημικών ουσιών, και ότι οι επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι η ολοκληρωτική μετάβαση από τα συμβατικά τσιγάρα στο σύστημα IQOS μειώνει σημαντικά την έκθεση του σώματος σε επιβλαβή ή δυνητικά επιβλαβή χημικά στοιχεία.

Σήμερα το προϊόν μας κυκλοφορεί σε 64 αγορές παγκοσμίως και περίπου 18 εκ. καπνιστές έχουν ήδη στραφεί σε αυτό. Ο στόχος είναι το 2025 να το χρησιμοποιούν τουλάχιστον 40 εκ. καπνιστές. Στην Ελλάδα έχει ήδη μερίδιο 14% με περισσότερους από 300.000 καπνιστές να το προτιμούν. Επίσης το 98% της επένδυσης της PMI σε έρευνα και ανάπτυξη και το 78% των συνολικών εμπορικών επενδύσεων της παγκοσμίως κατευθύνεται πλέον σε αυτά τα νέα καινοτόμα προϊόντα. Το σύνολο σχεδόν των άμεσα και έμμεσα εργαζομένων μας απασχολούνται αποκλειστικά σε αυτά. Το 2020 το 23,8% των συνολικών καθαρών εσόδων της PMI προήρθε από τα προϊόντα αυτά και ο στόχος είναι το 2025 το ποσοστό αυτό να αυξηθεί στο 50%.

Ειδικά για την Παπαστράτος σταματήσαμε οριστικά, μετά από σχεδόν εννέα δεκαετίες, να παράγουμε συμβατικά τσιγάρα και μετατρέψαμε το εργοστάσιο μας στον Ασπρόπυργο σε μονάδα αποκλειστικής παραγωγής θερμαινόμενων ράβδων καπνού με το 80% της παραγωγής να εξάγεται. Εξάγουμε πλέον καινοτομία στην Ευρώπη και στην Ασία, από την Κύπρο και την Ισπανία μέχρι την Ιαπωνία.

Αλλά θέλω να είμαι ξεκάθαρος. Για αρκετό καιρό ακόμη θα συνεχίσουμε να παράγουμε και να πουλάμε τσιγάρα. Με τα έσοδα από την πώληση των τσιγάρων μπορούμε να επενδύουμε στην έρευνα και στην ανάπτυξη των νέων μας προϊόντων και του μετασχηματισμού μας. Όπως ανέφερε άλλωστε και ο CEO της μητρικής μας εταιρείας, Αndre Calantzopoulos, φιλοδοξούμε στα επόμενα 10-15 χρόνια να σταματήσουμε να πουλάμε τσιγάρα σε κάποιες χώρες. Γατί όχι, λοιπόν, και στην Έλλάδα; Με βάσει τα στοιχεία που προανέφερα και με την εξέλιξη που έχει το προϊόν μας, εμείς πλέον δεν βλέπουμε το τέλος του τσιγάρου ως επιστημονική φαντασία αλλά ως επιστημονική πραγματικότητα»

Την ανάγκη για ένα σύγχρονο ρυθμιστικό πλαίσιο

«Πιστεύουμε ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο για τα προϊόντα αυτά πρέπει να είναι σύγχρονο και να ακολουθεί τις εξελίξεις της επιστήμης. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι, εφόσον υπάρχουν καλύτερες, επιστημονικά τεκμηριωμένες, εναλλακτικές πρέπει να μπορούμε να τις επικοινωνούμε στους καπνιστές που δεν μπορούν να σταματήσουν ή θέλουν να συνεχίσουν να καπνίζουν. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μας, το σωστό. Φανταστείτε τι θα λεγόταν αν είχαμε στη διάθεσή μας λιγότερο βλαβερές εναλλακτικές σε σχέση με τα τσιγάρα και αποφασίζαμε να μην τις διαθέσουμε στην αγορά.

Η παραπληροφόρηση λοιπόν και η σύγχυση σχετικά με τις εναλλακτικές, και συγκεκριμένα όσον αφορά το προφίλ κίνδυνου τους σε σύγκριση με τα συμβατικά τσιγάρα, δεν ωφελεί τους καπνιστές ούτε τη δημόσια υγεία. Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι, εξετάζοντας όλα τα στοιχεία, μπορούμε πλέον κατηγορηματικά να πούμε ότι τα προϊόντα καπνού χωρίς καύση αλλά και τα προϊόντα ατμίσματος που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένα και κατασκευάζονται με υψηλές ποιοτικές προδιαγραφές, μειώνουν σημαντικά την έκθεση σε επιβλαβείς και δυνητικά επιβλαβείς ουσίες σε σύγκριση με τον καπνό του τσιγάρου. Είναι επομένως κρίσιμο, από άποψη δημόσιας υγείας, οι καπνιστές να έχουν έγκυρη πληροφόρηση και πρόσβαση σε προϊόντα που είναι πολύ καλύτερες εναλλακτικές από το τσιγάρο.

Για να συμβεί αυτό, ωστόσο, πρέπει να προηγηθεί ένας διαφανής και συνεχής διάλογος με τη συμμετοχή της πολιτείας, των ρυθμιστικών αρχών, των επιστημόνων αλλά και των εκπροσώπων της βιομηχανίας. Θα πρέπει, χωρίς προκαταλήψεις και δογματισμούς, να εξεταστούν τα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με αυτές τις εναλλακτικές. Τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από μια τέτοια συζήτηση μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο σε εκατοντάδες εκατομμύρια καπνιστές σε όλο τον κόσμο. Και κάνεις δεν μπορεί και δεν πρέπει να το αγνοήσει αυτό.

Κυβερνήσεις, λοιπόν, και ρυθμιστικές αρχές καλούνται να απαντήσουν κάποιες ερωτήσεις σχετικά με τα προϊόντα αυτά. Θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο το σύνολο των προϊόντων καπνού, ανεξάρτητα με την προοπτική μείωσης της βλάβης που παρουσιάζουν; Ή θα εφαρμόσουν θαρραλέες προοδευτικές πολίτικες βασισμένες σε επιστημονικές αποδείξεις και στοιχεία που θα προωθούν τις καλύτερες επιλογές;»

Το παράδειγμα της Ελλάδας

«Η χώρα μας πήρε, πριν από περίπου 6 μήνες, μια πολύ προοδευτική και τολμηρή απόφαση. Τροποποιώντας τον βασικό νόμο περί καπνίσματος (3730 /2008), προβλέπει πλέον τη δυνατότητα να μπορεί να επικοινωνηθεί στους ενήλικες καπνιστές ότι ένα προϊόν εμφανίζει μειωμένο κίνδυνο για την υγεία. Τι προβλέπεται ακριβώς; Καταρχήν παραμένει ο ίδιος βασικός κανόνας και εξακολουθεί να απαγορεύεται κάθε συνοδευτική ένδειξη στις συσκευασίες προϊόντων καπνού/ ηλεκτρονικά τσιγάρα και κάθε μορφή διαφημιστικής προβολής ή καταχώρησης σύμφωνα με τις οποίες η χρήση αυτών εμφανίζει μειωμένο κίνδυνο για την υγεία.

Μπαίνει, όμως, μια πάρα πολύ σημαντική προσθήκη. Επιτρέπεται, σύμφωνα με τη διαδικασία και υπό τις προϋποθέσεις που ορίζονται στον παρόντα νόμο, η επικοινωνία τεκμηριωμένων επιστημονικά ισχυρισμών σύμφωνα με τους οποίους η χρήση νέων προϊόντων καπνού, νικοτινούχων και μη ηλεκτρονικών τσιγάρων και λοιπών νικοτινούχων προϊόντων, εμφανίζει σημαντικά μειωμένο κίνδυνο για την υγεία ή μείωσή στις εκπομπές τοξικών ουσιών ή μειωμένη τοξικότητα σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο.

Υπάρχει και μια προφανής ασφαλιστική δικλείδα στο νόμο. Ο νόμος συστήνει στο Υπουργείο Υγείας επταμελή επιτροπή αξιολόγησης του βαθμού επικινδυνότητας των νεών προϊόντων καπνού η οποία αποτελείται από δυο εκπροσώπους από το Υπουργείο Υγείας, έναν από το Γενικό Χημείο του κράτους, έναν από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων, έναν από το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, έναν εκπρόσωπο από την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία και έναν εκπρόσωπο από την Ελληνική Εταιρεία Τοξικολογίας. Προβλέπεται επίσης μια πάρα πολύ μακρά και αυστηρή διαδικασία. Η επιτροπή έχει στη διάθεσή της έξι μήνες να αξιολογήσει ένα ισχυρισμό για ένα νέο προϊόν και υποχρεώνει τον κατασκευαστή/ εισαγωγέα να προσκομίσει πάρα πολλά στοιχεία, κλινικές και προκλινικές μελέτες, μελέτες για τις εκπομπές του προϊόντος, και πάρα πολλά άλλα.

Αξίζει επίσης να διαβάσω τι αναφέρει η αιτιολογική έκθεση για την εν λόγω διάταξη. Ότι ‘Ο στόχος για την κατά το δυνατόν μεγαλύτερή μείωση της βλάβης που προκαλείται σε ενεργητικούς και παθητικούς καπνιστές με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών, προστίθεται σε αυτούς της πρόληψης σε νεαρή ηλικία, της ολοσχερούς διακοπής του καπνίσματος και της προστασίας από το παθητικό κάπνισμα’. Και λίγο παρακάτω. ‘Όσοι αρνούνται ή δεν δύνανται να απελευθερωθούν από την εξάρτηση που προκαλεί το κάπνισμα αποκτούν δικαίωμα στη νόμιμη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ενημέρωση σχετικά με τις ιδιότητες των προϊόντων εκείνων που στηρίζονται πάνω σε νέες τεχνολογίες, οι οποίες με τη σειρά τους επιδιώκουν τη μείωση της προκαλούμενης βλάβης σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο’.

Μείωση βλάβης, επιστήμη, τεχνολογία. Είναι σημαντικό ότι η χώρα μας έκανε ένα προοδευτικό και ταυτόχρονα τολμηρό βήμα μπροστά. Δεν είναι, βέβαια, η μοναδική χώρα που έχει συμπεριλάβει στη νομοθεσία της τον πυλώνα μείωσης της βλάβης. Εκτός από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Πορτογαλία και η Νέα Ζηλανδία, έχουν κάνει ανάλογα βήματα»

Το πως έχει επηρεάσει ο μετασχηματισμός της εταιρείας τον ρόλο του ως Νομικού Συμβούλου

«Ο μετασχηματισμός αυτός έχει φέρει μια μεγάλη ανατροπή στο ρόλο μας στη δουλειά, όχι μόνο στη δική μου αλλά και της ομάδας μου. Ενώ πριν γνωρίζαμε και αισθανόμασταν ότι μπορούμε να χειριστούμε τα πάντα σχετικά με το τσιγάρο και τα παραδοσιακά προϊόντα καπνού, έπρεπε τώρα να επαναπροσδιορίσουμε τον ρόλο μας. Να βγούμε από τη ζώνη ασφαλείας μας και να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις σε τόσους νέους τομείς.

Στην πραγματικότητα αλλάξαμε το προϊόν μας. Οπότε έπρεπε να εξοικειωθούμε σε πάρα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα με όλα αυτά τα καινούργια προϊόντα. Πλέον έχουμε να κάνουμε με ηλεκτρονικά στοιχεία, συσκευές, πρότυπα ασφαλείας και τεχνολογία. Έπρεπε να εξοικειωθούμε με την επιστήμη και το κανονιστικό πλαίσιο αναφορικά με την κατασκευή, τη σήμανση και τους ισχυρισμούς μείωσης υγείας. Έπρεπε επίσης να μάθουμε τα πάντα γύρω από τα νέα κανάλια διανομής, το ηλεκτρονικό εμπόριο, την τεχνική και τις ιδιαιτερότητες του customer care, καθώς επίσης και τον ψηφιακό τρόπο επικοινωνίας με τους πελάτες και τους καταναλωτές μας.

Επιπλέον αλλάζει και το εξωτερικό περιβάλλον. Έπρεπε λοιπόν να υποστηρίξουμε την οργάνωση στην ενημέρωση της επιστημονικής κοινότητάς και των αρμόδιων αρχών σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των νέων προϊόντων και τα σημαντικά οφέλη που θεωρούμε ότι έχουν στους ενήλικες καπνιστές. Επίσης η όλη κουλτούρα μας και ο τρόπος με τον οποίο εργαζόμαστε είναι διαφορετικός. Δουλεύουμε πλέον σε μια project based οργάνωση, σε διατμηματικές ομάδες και συμμετέχουμε και εμείς στην λήψη της επιχειρηματικής ιδέας και όχι απλώς στη συνέχεια ή στο τέλος».