22 τάσεις για το 2022: Αναθεωρώντας όσα νομίζαμε ότι ξέραμε

Κείμενο: Μαρία Αθανασίου για το περιοδικό Κ της Καθημερινής (αναδημοσίευση)

Θα είναι το 2022 η απαρχή μιας νέας περιόδου κατά την οποία θα αξιοποιηθούν οι εμπειρίες και τα μαθήματα των τελευταίων ετών για να οικοδομηθεί ένας καλύτερος κόσμος; Πώς θα είναι η μετά Covid-19 εποχή; Ποια θα είναι η νέα κανονικότητα; Ποιο το μέλλον της εργασίας, της εκπαίδευσης, της μετακίνησης; Ποιοι θα είμαστε οι νέοι εμείς; Τα ερωτήματα είναι πολλά, όσες και οι πιθανότητες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος. Λίγοι είναι οι άνθρωποι που έχουν την ευστροφία, την ικανότητα και τα αντανακλαστικά να διαβάσουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, να οσμιστούν τη στιγμή και όσα πρόκειται να έρθουν, την τόλμη να χαρτογραφήσουν τι θα φέρει το μέλλον, να προσδιορίσουν ποιες τάσεις θα επηρεάσουν και θα διαμορφώσουν τις εξελίξεις.

Η Marian Salzman, Senior Vice President, Global Communications της Philip Morris International, είναι μία από τις κορυφαίες παγκοσμίως trendspotters, πολυβραβευμένο στέλεχος των δημοσίων σχέσεων, πρωτοπόρος της κοινωνικής αλλαγής και της τεχνολογικής επανάστασης, η γυναίκα που πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες σύστησε στον κόσμο την έννοια της μετροσεξουαλικότητας και το 2019 διακήρυξε ότι το χάος είναι η νέα κανονικότητα. Η επιδραστική ετήσια έκθεσή της, στην οποία απαριθμεί και αναλύει τις τάσεις που θα συνδιαμορφώσουν την εικόνα του κόσμου την επόμενη χρονιά, είναι η «Βίβλος» των επιχειρήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το 2022 η Salzman θεωρεί ότι όλοι μας θα επανεκτιμήσουμε όσα θεωρούσαμε δεδομένα, όσα νομίζαμε ότι γνωρίζουμε. Το ξεκαθαρίζει ήδη από τα πρώτα λεπτά της συνομιλίας που έχουμε με αφορμή την κυκλοφορία της νέας της έκθεσης 22 για το 2022: Αναθεωρώντας όσα νομίζαμε ότι ξέραμε: «H πανδημία μάς έκανε να αμφισβητήσουμε πολλές από τις προτεραιότητές μας, αλλά και όσα προσδοκούσαμε χωρίς να τα σκεφτόμαστε δεύτερη φορά. Στον μελλοντικό τρόπο ζωής μας θα υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα. Πρέπει να συμφιλιωθούμε με την αβεβαιότητα, να γίνουμε πιο προσαρμοστικοί, πιο δυνατοί. Θα έρθουμε αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις του άγχους, του χάους που βιώνουμε και θα δούμε ανθρώπους, κυβερνήσεις, εταιρείες να επενδύουν στη διανοητική και ψυχική υγεία», λέει κατηγορηματικά.

Η βασιλεία του χάους

Το χάος, όπως τονίζει η Marian Salzman στην ετήσια έκθεσή της, θα εξακολουθήσει να βασιλεύει. Ό,τι είναι περίπλοκο θα γίνει ακόμη πιο περίπλοκο. Όσο έξυπνοι και αν είμαστε, ακόμα κι αν χρησιμοποιούμε την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, όσο και αν διαφοροποιήσουμε τον τρόπο που εργαζόμαστε ή ζούμε, θα είναι δύσκολο να ελέγξουμε το χάος.

Αυτό που θα χρειαστούμε, τονίζει, είναι λίγο «διανοητικό ζίου ζίτσου», να αποδεχτούμε ότι η περιπλοκότητα είναι ο κανόνας, να την αγκαλιάσουμε και να βρούμε τρόπους να εισαγάγουμε στη ζωή μας νησίδες ηρεμίας και διαύγειας. Και αν η περιπλοκότητα είναι ο πρώτος κανόνας, ο δεύτερος είναι το άγχος. Ποιες θεωρεί η Marian Salzman ότι είναι οι ικανότητες που θα χρειαστούμε προκειμένου να επιβιώσουμε κάτω από αυτές τις συνθήκες; «Πιστεύω ότι η κορυφαία είναι η προσαρμοστικότητα, η ικανότητα να αλλάζουμε ανάλογα με τις συνθήκες», απαντά.

Περισσότερος χρόνος για τους δικούς μας ανθρώπους

Η νέα κανονικότητα θεωρεί ότι θα είναι η απροθυμία για μεγάλες κοινωνικές συγκεντρώσεις, «αν και νομίζω ότι είναι δύσκολο να πειστεί ένας Έλληνας γι’ αυτό», αστειεύεται. «Εκτιμώ ότι η κοινωνική αποστασιοποίηση θα γίνεται ολοένα και πιο φυσιολογική. Οι άνθρωποι θα γίνουν πιο υπερτοπικοί (hyperlocal), θα επιστρέψουν ενδεχομένως στον τόπο καταγωγής τους, στο χωριό τους. Ίσως να πηγαίνουν σε πολλά μέρη διαδικτυακά, όμως δεν νομίζω ότι θα μετακινούνται αρκετά, ειδικά όσο υπάρχει ο κορωνοϊός. Θα ψωνίζουν ηλεκτρονικά και θα χρησιμοποιούν ψηφιακά εργαλεία για να επανεκπαιδεύονται και να ενισχύουν τη μόρφωση των παιδιών τους ή να απολαμβάνουν την τέχνη. Πιστεύω ότι η ζωή μας θα περιστρέφεται γύρω από το σπίτι. Όχι απαραίτητα μένοντας μέσα, αλλά κινούμενοι κοντά στο σπίτι».

Αυτό που την ανησυχεί σε αυτή τη νέα συνθήκη είναι «η έλλειψη κοινωνικής συναναστροφής και σωματικής επαφής, τις οποίες περιόρισε η πανδημία και τώρα επιδεινώνονται. Σε αυτές τις συνθήκες δεν μπορείς να πας εύκολα σε κάποιον που δεν έχεις δει για καιρό και να τον πάρεις μια μεγάλη αγκαλιά. Νομίζω ότι δύσκολα θα το ξανακερδίσουμε αυτό». 

Υπάρχει όμως και η θετική πλευρά σε αυτή τη νέα κανονικότητα: «Νομίζω ότι θα έχουμε στη διάθεσή μας περισσότερο χρόνο για τους δικούς μας ανθρώπους. Το 2019 η ζωή μας ήταν σε διαρκή κίνηση. Πηγαίναμε τα παιδιά στο σχολείο, πηγαίναμε στο γραφείο, πηγαίναμε για ψώνια, πηγαίναμε ταξίδια. Τώρα πια μπορούμε να μειώσουμε τους ρυθμούς μας, να διαβάσουμε ένα βιβλίο, να παίξουμε ένα επιτραπέζιο, να ετοιμάσουμε ένα σπιτικό φαγητό, να καθίσουμε περισσότερο χρόνο γύρω από το τραπέζι. Θεωρώ ότι έχουμε περισσότερο χρόνο για τους δικούς μας ανθρώπους».

Η ψυχική υγεία στο προσκήνιο

Μία ακόμη τάση που γεννά αισιοδοξία στη Marian Salzman είναι ότι τα θέματα της ψυχικής υγείας γίνονται σταδιακά μέρος του δημόσιου διαλόγου και προβληματισμού. «Μια θετική εξέλιξη σε όλο αυτό το χάος είναι ότι δεν χρειάζεται πια να προσποιούμαστε ότι είμαστε καλά. Στο παρελθόν θα με ρωτούσες πώς είσαι, πώς αισθάνεσαι και θα ένιωθα υποχρεωμένη να πω υπέροχα, φανταστικά.

Σήμερα μπορούμε πια να πούμε πώς αισθανόμαστε πραγματικά, χωρίς να απολογούμαστε όταν δεν είναι όλα καλά. Οι ψυχικές ασθένειες, ανάμεσά τους το άγχος, η κατάθλιψη, η κατανάλωση αλκοόλ ή ουσιών, επηρεάζουν τις οικογένειες, τους συναδέλφους, το εργασιακό περιβάλλον, τις κοινότητές μας. Καθώς ο κόσμος γίνεται σοφότερος και αναγνωρίζει αυτές τις «ασθένειες της απελπισίας» όπως αποκαλούνται (diseases of despair), θα δούμε να υιοθετούνται ευρέως προγράμματα για την αντιμετώπισή τους. Θεωρώ σημαντική πρόοδο το ότι, σε ένα πρώτο επίπεδο, θα δώσουμε χώρο και αναγνώριση στα προβλήματα ψυχικής υγείας και, στη συνέχεια, θα επικεντρωθούμε στο πώς θα τα διαχειριστούμε». 

Η αναγνώριση της αξίας της ψυχικής υγείας είναι μία από τις τάσεις που, σύμφωνα με τη Salzman, θα οδηγήσει σε θετικές αλλαγές για το σύνολο της ανθρωπότητας. Εξίσου σημαντική θεωρεί την «εκτίμηση για τους ανθρώπους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή και δεν μπορούν να εργαστούν από το σπίτι. Πρόκειται για δύο τάσεις που θα ενισχύσουν τον αλληλοσεβασμό και θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε ότι δεν χρειάζεται να είναι ή να ζει κάποιος όπως εμείς για να τον σεβόμαστε».

Το νέο γραφείο

Το μέλλον της εργασίας διαγράφεται εντελώς διαφορετικό από ό,τι γνωρίζαμε έως τώρα, επιβεβαιώνει. Όπως λέει χαρακτηριστικά, «το νέο γραφείο είναι μια καρέκλα», η οποία μπορεί να βρίσκεται στο σπίτι, στον εργασιακό χώρο, οπουδήποτε. «Οι άνθρωποι που μπορούν να δουλέψουν από το σπίτι θα το κάνουν πολύ πιο συχνά. Θα συνεχίσουν να υπάρχουν γραφεία. Όμως θα δουλεύουμε αρκετά εξ αποστάσεως και θα προσαρμόσουμε τη ζωή μας αναλόγως. Θα έχουμε όλα τα διαδικτυακά εργαλεία που χρειαζόμαστε για να κάνουμε συσκέψεις, συνομιλίες και webinars πιο αποτελεσματικά και θα συνδυάζουμε τις μέρες που περνούσαμε στους χώρους εργασίας μας με την πολυτέλεια της ανθρώπινης διάδρασης. Αυτή η αλλαγή θα επηρεάσει την εργάσιμη ημέρα μας και θα πρέπει να είμαστε αυστηροί στον τρόπο με τον οποίο την οριοθετούμε, ώστε να διασφαλίσουμε ισορροπία με την προσωπική μας ζωή και να προστατεύσουμε την ψυχική μας υγεία», σημειώνει. 

Τη ρωτώ αν η νέα εργασιακή πραγματικότητα θα φέρει αλλαγές και στους κανόνες και στις προσδοκίες των επιχειρήσεων. «Απαιτείται να αλλάξει ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τους εργαζομένους», απαντά. «Νομίζω ότι πρέπει να δείξουμε ακόμα περισσότερο σεβασμό στους ανθρώπους μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουν παιδιά, συζύγους, γονείς και έχουν ανάγκη να τους βοηθήσουμε, να τους στηρίξουμε, να τους ζητήσουμε να κάνουν την καλύτερη δουλειά που μπορούν, δίνοντάς τους ταυτόχρονα την ελευθερία να ζήσουν».

Σαν χιονοστιβάδα, οι αλλαγές αυτές, συμφωνεί, θα οδηγήσουν στη διαφοροποίηση του ορισμού της επιτυχίας για όλους μας: «Είδαμε πολύ πλούτο να συγκεντρώνεται από κάποιους ανθρώπους στη διάρκεια της πανδημίας και είδαμε και πολλούς ανθρώπους να λένε “μισό λεπτό, δεν χρειάζομαι τον τρόπο ζωής στη μεγάλη πόλη, θέλω να ζω σε ένα μέρος με δέντρα, όπου τα παιδιά μου θα είναι ασφαλή”. Επομένως, πιστεύω ότι θα κάνουμε επιλογές που δεν θα προσανατολίζονται στα χρήματα τόσο όσο στο παρελθόν. Το μέτρο της επιτυχίας θα είναι η ψυχική μας υγεία, αν αισθανόμαστε ασφαλείς, αν νιώθουμε ότι μπορούμε να προστατεύσουμε και να θρέψουμε τα παιδιά και την οικογένειά μας, αν έχουμε γείτονες και φίλους στους οποίους μπορούμε να στραφούμε σε μια κρίση, αν υπάρχουν κοντά μας άνθρωποι για να μας στηρίξουν».

Ευαισθητοποίηση στις ανισότητες

Παρότι αναγνωρίζει ότι οι ανισότητες παραμένουν, δηλώνει συγκρατημένα αισιόδοξη για το μέλλον. «Δεν είμαι σίγουρη ότι θα κάνουμε το σωστό, αλλά νομίζω ότι μετά από πολλές δεκαετίες που λέγαμε ότι “έτσι είναι τα πράγματα”, γινόμαστε όλο και πιο ευαισθητοποιημένοι στις ανισότητες και είμαστε λιγότερο διατεθειμένοι να τις ανεχτούμε. Αυτό θα διαμορφώσει την πολιτική, την κοινωνική ζωή, ακόμα και τις επιχειρηματικές εξελίξεις. Θα διαμορφώσει το πώς φερόμαστε σε άνδρες και γυναίκες, στους μετανάστες σε σχέση με τους ντόπιους. Νομίζω ότι θα πρέπει να γίνουμε πιο ανοιχτοί στην αλλαγή». Έχουμε την ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι μέσα από αυτό; «Πιστεύω πως ναι, αλλά η αλλαγή θα έχει κόστος και πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να διαχειριστούμε την επίδραση που θα έχει στη ζωή μας».

Ανησυχία για το κλίμα

Ο μεγαλύτερος φόβος της, εξομολογείται, πηγάζει από τις εξελίξεις γύρω από το κλίμα. Κατάγεται από μια πόλη της Αριζόνα, μία από τις τρεις που είδαν τη θερμοκρασία να ανεβαίνει κατακόρυφα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. «Τώρα έχουμε πυρκαγιές για 2, 3 ή και 4 μήνες κάθε φορά. Είναι το μέρος που θεωρώ σπίτι μου και όπου θέλω τελικά να επιστρέψω, αλλά ανησυχώ πως, όταν θα είμαι τελικά έτοιμη να το κάνω, θα αναγκαστώ να γίνω κλιματικός πρόσφυγας». Τα περιβαλλοντικά προβλήματα, σημειώνει, είναι εμφανή σε όλο τον πλανήτη. «Στην Ελλάδα έχετε πυρκαγιές, το ίδιο και εμείς στις δυτικές πολιτείες των ΗΠΑ, στην Ευρώπη σημειώνονται πλημμύρες και στη Χαβάη χιονίζει. Νομίζω ότι πιέσαμε τον πλανήτη Γη σε σημείο που δεν μπορεί να συντηρήσει τον εαυτό του».

Η γυναικεία ενδυνάμωση

Παρότι σε καμία από τις είκοσι δύο τάσεις που έχει ξεχωρίσει η Salzman δεν αναφέρεται ευθέως στα γυναικεία ζητήματα, δεν είναι ένα θέμα που παραγνωρίζει, διαβεβαιώνει. «Νομίζω ότι όλες οι τάσεις, για παράδειγμα η ψυχική υγεία ή η εργασία, επηρεάζουν και επηρεάζονται από τις γυναίκες. Ξέρουμε ήδη από τα στοιχεία ότι περισσότερες γυναίκες εγκαταλείπουν τους χώρους εργασίας για να φροντίσουν το σπίτι, υπάρχει μεγάλη κάλυψη στα μίντια για το πώς η πανδημία επηρεάζει τις γυναίκες, ειδικά όσες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, σε σχέση με την ψυχική τους υγεία. Αυτή τη χρονιά λοιπόν δεν ξεχώρισα τάσεις που να αφορούν τις γυναίκες τόσο όσο προσπάθησα να επισημάνω τάσεις που μας επηρεάζουν όλους. Όμως οι γυναίκες είναι στην καρδιά των όσων παρατηρούμε και ζούμε. Νομίζω το σημαντικότερο που πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι έχουν επωμισθεί πολλά. Νέες ευθύνες στο σπίτι και στο γραφείο, τη φροντίδα ηλικιωμένων. Είναι σάντουιτς ανάμεσα στα παιδιά τους και στους γονείς τους ή τους γονείς των συντρόφων τους. Ανέλαβαν την ευθύνη να κρατήσουν τη φωλιά τους ασφαλή και γι’ αυτό η επίπτωση στην ψυχική τους υγεία είναι σημαντική».

Fake news και δημοσιογραφία

Ως επαγγελματίας που εκτίθεται καθημερινά σε έναν τεράστιο όγκο πληροφορίας, ομολογεί ότι αφιερώνει σχεδόν τον ίδιο χρόνο στην ενημέρωσή της όσο και στην επιβεβαίωση των όσων πληροφορήθηκε, εξαιτίας της εξάπλωσης των fake news. «Η παρουσία fake news είναι απίστευτη. Διαβάζω κάτι και νιώθω την ανάγκη να το επιβεβαιώσω αμέσως», ομολογεί και αναφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της καθημερινότητάς της. «Παρακολουθώ πολλή τηλεόραση και, επειδή μένω κυρίως στην Ελβετία, βλέπω ρωσική, βρετανική, γαλλική, ελβετική, αμερικανική τηλεόραση. Ο σύζυγός μου ζει στις ΗΠΑ και μερικές φορές αστειευόμαστε “τι είδες εσύ σήμερα στις ειδήσεις;”, “το είδες αυτό;”, “όχι δεν το ανέφεραν”, “το έμαθες αυτό;”, “ναι, το έμαθα”. Η διασταύρωση και το γεγονός ότι αλλάζει η οπτική γωνία ανάλογα με τον πολιτισμό θα κάνουν τη δημοσιογραφία μια πολύ συναρπαστική καριέρα, αλλά θα σημαίνει ότι η εγκεφαλική ισχύς που θα χρειάζονται οι δημοσιογράφοι για να βρίσκουν την αλήθεια θα είναι τεράστια». Είναι ωστόσο αισιόδοξη ότι σύντομα θα μπορούμε να διασταυρώνουμε γρηγορότερα την αλήθεια ή να αποκαλύπτουμε το ψέμα όσων πληροφορούμαστε, γιατί θα υπάρχουν διαθέσιμες περισσότερες πηγές ελέγχου της εγκυρότητας των δημοσιευμάτων.

Τι φέρνει το μέλλον: 22 τάσεις για το 2022

1. η βασιλεία του χάους → Το χάος ήρθε για να μείνει. Αποδεχόμαστε την πολυπλοκότητα που προκαλεί στη ζωή μας και αναζητούμε οάσεις ηρεμίας και διαύγειας. 

2. το άγχος είναι η νέα κανονικότητα → Οι γενιές της κλιματικής αλλαγής και της Covid-19 δεν προσμένουν, όπως οι προηγούμενες, ένα μέλλον γεμάτο υποσχέσεις. Μαθαίνουν ότι το άγχος είναι η νέα κανονικότητα και επιλέγουν, συνήθως, δύο τρόπους για να το διαχειριστούν: ο ένας είναι ο συλλογικός αγώνας για ριζική αλλαγή και ο άλλος η εναντίωση σε αυτόν τον αγώνα.

3. η ψυχική υγεία εισέρχεται στον δημόσιο διάλογο → Η ψυχική υγεία δεν είναι πλέον ταμπού. Τοποθετείται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Γινόμαστε πιο σοφοί σε ό,τι αφορά τις «ασθένειες της απελπισίας» (χρήση ουσιών, αλκοολισμός, κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας) και δημιουργούμε συνεχώς νέα «εργαλεία» με στόχο τη βελτίωση της ψυχικής υγείας: εφαρμογές στα κινητά τηλέφωνα, προγράμματα ψυχολογικής στήριξης εργαζομένων κ.ά. 

4. η εργασία εν εξελίξει → Η τηλεργασία ήρθε για να μείνει. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι θα εργάζονται εξ αποστάσεως. Οι οργανισμοί εφαρμόζουν νέες πρακτικές «έξυπνης εργασίας» (smart work) και προσπαθούν να βρουν το νέο επαγγελματικό πλαίσιο και τις παροχές που θα προσφέρουν στους εργαζομένους τους. 

5. η αξία των δεξιοτήτων → Όσο η πρόσβαση στην πληροφορία διευκολύνεται, τόσο οι πρακτικές γνώσεις και δεξιότητες γίνονται αναγκαίες. Πλέον, δεν χρειάζεται η γνώση για ένα αντικείμενο, αλλά εκείνη του να γνωρίζεις πώς να κάνεις κάτι πρακτικά.

6. η όχι-και-τόσο-όμορφη Αμερική → Η υπερδύναμη έχασε τη λάμψη της. Η χώρα συνεχίζει να υποφέρει από τις συνέπειες της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2007-2008 και παραμένει ευάλωτη τόσο στην πολιτική και πολιτισμική πόλωση, όσο και στην παραπληροφόρηση. 

7. «πράσινες» πόλεις και σύντομες μετακινήσεις → Τα αστικά κέντρα του μέλλοντος αλλάζουν, συνεχίζουν την επιστροφή τους στη φύση και στο πράσινο, ενώ παράλληλα ετοιμάζονται για τη μικροκινητικότητα και τη μείωση του χρόνου μετακινήσεων. Κάποιες οραματίζονται να γίνουν πόλεις των «15 λεπτών», με τη Σεούλ να είναι η πιο φιλόδοξη όλων, σχεδιάζοντας μετακινήσεις που δεν θα ξεπερνούν τα 10 λεπτά. 

8. «υπερτοπικότητα»: Ζούμε κοντά στο σπίτι → Παρότι η ανάγκη για επιστροφή σε μια νέα κανονικότητα φέρνει ξανά τα ταξίδια στη ζωή μας, οι αυξημένες τιμές των καυσίμων, η ανησυχία για την κλιματική αλλαγή και η πανδημία καθιστούν τον υπερτοπικό (hyperlocal) τρόπο ζωής πιο ελκυστικό από ποτέ. 

9. οι νέοι «κακοί»: τεχνολογικοί κολοσσοί και social media → Ξεκινά μια δημόσια επαναξιολόγηση της πρόσβασης στα προσωπικά δεδομένα, με τον κόσμο να ξανασκέφτεται πόσο πρόθυμος είναι να θυσιάσει την ιδιωτικότητά του και να προσφέρει πληροφορίες που τον αφορούν σε φορείς που δεν θεωρεί πια ότι δρουν με καλή πίστη.

10. τα τρελά 2020s: ο βουβός ηδονισμός της μετά Covid εποχής → Η τελευταία φορά που αντιμετωπίσαμε φονικό ιό ήταν πριν από έναν αιώνα, όταν το 1917-1918 η πανδημία της γρίπης σκότωσε περίπου 50 εκατομμύρια ανθρώπους. Η εποχή που διαδέχθηκε την πανδημία τότε έχει αρκετά κοινά με αυτό που ζούμε σήμερα. Όμως, σε αντίθεση με το 1920, οπότε μετά την πανδημία ο κόσμος αναζητούσε τη διασκέδαση και την κοινωνικοποίηση, τη δεκαετία των 2020s ο πληθυσμός έχει λιγότερη διάθεση για χορό, πάρτι και συγκεντρώσεις και διοχετεύει τη δημιουργικότητά του περισσότερο στη διαδικτυακή σύνδεση και επικοινωνία. 

11. οι «φορείς της αλλαγής» συναντούν τους «δημιουργούς της συνοχής» → Η πανδημία δημιούργησε νέα δεδομένα στη διαχείριση της αλλαγής. Πέραν των «φορέων αλλαγής» (change agents), που συνεχίζουν να είναι σημαντικοί στον επιχειρηματικό κόσμο, δημιουργείται ένας νέος ρόλος για τις εταιρείες, εκείνος των «δημιουργών συνοχής» (cohesion cultivators), οι οποίοι θα κληθούν να ενώσουν τα διάσπαρτα κομμάτια των οργανισμών με νέο και γόνιμο τρόπο, να εντοπίσουν κενά που ανέδειξε η πανδημία και να φέρουν εξειδίκευση στη δημιουργία ενός συμμετοχικού και ισορροπημένου εργασιακού περιβάλλοντος στο νέο υβριδικό μοντέλο εργασίας. 

12. όλα υβριδικά → Η εργασία πρωτοστατεί στο νέο υβριδικό μοντέλο ζωής. Υβριδική γίνεται παράλληλα η επικοινωνία, με την ανάγκη συνδυασμού γραπτού, ακουστικού και οπτικού περιεχομένου, ενώ το ίδιο ισχύει και στο εμπόριο, όπου αυξάνονται σταθερά οι ηλεκτρονικές συναλλαγές και δημιουργούνται περισσότερες ευκαιρίες για κοινωνική διάδραση. 

13. τι συμβαίνει με την εκπαίδευση; → Η πανδημία απέδειξε ότι η διαδικτυακή εκπαίδευση είναι εφικτή για τους εύπορους μαθητές. Από την άλλη, οι λιγότερο ευκατάστατες οικογένειες αντιμετώπισαν αρκετές δυσκολίες. Το σχολείο γίνεται σταδιακά υβριδικό και μεγάλα εκπαιδευτικά ιδρύματα δημιουργούν ήδη αντίστοιχα προγράμματα για MBA φοιτητές. Παράλληλα όμως, απαιτείται αρκετή δουλειά ώστε ο μετασχηματισμός αυτός να γίνει σωστά. Οι μαθητές συνεχίζουν να έχουν ανάγκη για κοινωνικοποίηση και συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες, όπως το θέατρο, ο αθλητισμός και η μουσική.  

14. θαυμασμός και φόβος για την επιστήμη → Η πανδημία και η πρόσβαση στην έγκυρη πληροφόρηση καθιστούν την επιστήμη ταυτόχρονα ύποπτη και άξια θαυμασμού. Μπορεί η προσοχή να είναι προς το παρόν στραμμένη στο εμβόλιο για την καταπολέμηση της Covid-19, όμως ο μεγαλύτερος επιστημονικός φόβος της γενιάς μας συνδέεται με τη γονιδιακή μετάλλαξη. Το 2020 το Νόμπελ Χημείας έλαβαν δύο επιστήμονες για την ανάπτυξη μιας μεθόδου επεξεργασίας του γονιδιώματος. Θα είναι πρόθυμοι οι πλούσιοι να ξεγελάσουν τα γονίδιά τους; Πιθανόν κάποιοι να μην αντισταθούν. 

15. metaverse: Νέα προσθήκη στο λεξικό μας. → Από τους αλγόριθμους, τους μυστικούς κώδικες που ελέγχουν την καθημερινότητά μας και αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την κοινωνική πόλωση, περνάμε στο metaverse, το οποίο εκτοξεύτηκε στις ηλεκτρονικές αναζητήσεις όταν ο Mark Zuckerberg ανακοίνωσε ότι πλέον η εταιρεία του θα ονομάζεται Meta. Το metaverse μάλλον ήρθε για να μείνει. Ήδη φιγουράρει στα εμπορικά σήματα της μόδας και της ψυχαγωγίας.

16. εικονική πραγματικότητα → Η πανδημία έδειξε πόσο εικονική είναι πλέον η ζωή μας. Σινεμά, συναυλίες, θέατρο, οικογενειακές εκδηλώσεις, ανέπαφες πληρωμές. Το 2021 πραγματοποιήθηκε στον Οίκο Christie’s αγορά πιστοποιητικού γνησιότητας έργου και όχι του ίδιου του έργου, με αντίτιμο 70 εκατ. δολάρια. Καθώς προβλέπονται ελλείψεις αγαθών, τα εικονικά και τρισδιάστατα εκτυπωμένα προϊόντα αυξάνονται διαρκώς.

17. ανισότητα → Κατά την πανδημία χάθηκαν ή προσωρινά ανεστάλησαν εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Η φτώχεια και η ακραία φτώχεια αυξήθηκαν παγκοσμίως για πρώτη φορά εδώ και 20 χρόνια, ενώ ο αριθμός των εκατομμυριούχων αυξήθηκε κατά 5,2 εκατ. το 2020, σύμφωνα με την Credit Suisse. Ο κόσμος, μετά από δεκαετίες, δεν δέχεται το «έτσι έχουν τα πράγματα». Ευαισθητοποιείται ολοένα και περισσότερο για τις ανισότητες και είναι λιγότερο πρόθυμος να τις αποδεχτεί. 

18. ανησυχία για το νερό → Οι παγετώνες υποχωρούν, η παροχή νερού σε δισεκατομμύρια ανθρώπους απειλείται, στον ωκεανό απελευθερώνονται τεράστιες ποσότητες γλυκού νερού λόγω της μείωσης της κάλυψης των πάγων, η στάθμη της θάλασσας αυξάνεται συνεχώς και πολλά νησιωτικά έθνη κινδυνεύουν. Επόμενη μεγάλη ανησυχία είναι το βορειοατλαντικό ρεύμα που κινεί το θερμό νερό από τον Κόλπο του Μεξικού στον Βόρειο Ατλαντικό, το οποίο μετά από χιλιετίες εξασθενεί. Αν σταματήσει, το κλίμα στη Βόρεια Αμερική και στη Βόρεια Ευρώπη αναμένεται να γίνει πολύ πιο ψυχρό.

19. οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής → Ο όρος «πρώτη γραμμή» συνδέεται ιστορικά με την εργασία που εμπεριέχει κίνδυνο. Στρατιωτικοί, αστυνομικοί, πυροσβέστες ήταν οι πρώτοι της πρώτης γραμμής. Στην πανδημία, η έννοια επεκτάθηκε στους εργαζομένους που κινδύνευαν να μολυνθούν από τον ιό. Η σημαντική συνεισφορά των νοσοκομειακών και υγειονομικών υπαλλήλων, των δασκάλων, των οδηγών, των εργαζομένων στο λιανεμπόριο αναδείχθηκε στην πανδημική κρίση, αναγνωρίστηκε η αξία τους και ο όρος «άνθρωποι της πρώτης γραμμής» καθιερώθηκε στον δημόσιο λόγο. 

20. η βελτίωση των υποδομών → Αναμένονται έργα αναβάθμισης των υποδομών που θα αφορούν δρόμους, γέφυρες, σιδηροδρόμους, συστήματα ομβρίων υδάτων και λυμάτων, φράγματα, αντιπλημμυρικά έργα και δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτά που διαθέτουν οι πόλεις σήμερα χτίστηκαν κυρίως για να αντιμετωπίσουν τις κλιματικές συνθήκες του 20ού αιώνα και όχι τα ακραία φαινόμενα που εμφανίζονται ολοένα και πιο συχνά στον 21ο αιώνα. Παράλληλα, ήδη ετοιμάζονται οι «έξυπνες πόλεις».

21. ο χαμένος μεσαίος χώρος και η άνοδος των άκρων → Η πόλωση δεν πρόκειται να μειωθεί το 2022. Θα συνεχίσουμε να βρίσκουμε νέους λόγους για να χωριζόμαστε σε αντίπαλα στρατόπεδα ή θα φοράμε γυαλιά επαυξημένης πραγματικότητας που θα επιλέγουν τι θα βλέπουμε ως πραγματικό. Η πλειοψηφία βρίσκεται μεν στη μέση, αλλά δεν είναι αυτή που καθορίζει την ατζέντα που γίνεται είδηση ή τηλεοπτικό σόου. 

22. οι πόλεμοι των λέξεων → Η πολιτική ορθότητα, η κοινωνική δικαιοσύνη, ο πόλεμος ενάντια στις προκαταλήψεις και οι πολέμιοί τους παραμένουν μια δύσκολη μάχη. Ο πόλεμος των λέξεων κλιμακώνεται, λόγω των πιο δυνατών φωνών που συνεχίζουν να λένε τη δική τους αλήθεια. Με όλο τον θόρυβο και την εχθρότητα στα πολιτικά άκρα, η πλειοψηφία του μεσαίου χώρου δυσκολεύεται να δημιουργήσει θετική αλλαγή.

2022 η χρονιά που η βιωσιμότητα γίνεται απαίτηση 

O Γενικός Διευθυντής Επικοινωνίας της Παπαστράτος, Σταύρος Δρακουλαράκος, γράφει για το  2022 ως η χρονιά που η βιωσιμότητα και οι πρακτικές βιώσιμης ανάπτυξης γίνονται συνείδηση των πολλών.

Το 2022 είναι η χρονιά που η βιωσιμότητα και οι πρακτικές βιώσιμης ανάπτυξης γίνονται συνείδηση των πολλών. Γίνονται μέρος της κουλτούρας του πολίτη, των στόχων της Πολιτείας και της καθημερινότητας των επιχειρήσεων.

Το 54% των Ελλήνων κατατάσσουν την περιβαλλοντική συνείδηση ως σημαντική στις προσωπικές τους αξίες, ελάχιστα κάτω από την οικονομική ασφάλεια και τον χρόνο με την οικογένεια (Global Web Index Q2 2021). Η πανδημία λειτουργεί ως επιταχυντής εξελίξεων και η ρητορική για περιβαλλοντικά ζητήματα μετεξελίσσεται σε δράση. Δεν είναι πολυτέλεια, κι ας ξεκίνησε έτσι. Είναι ανάγκη. Είναι απαίτηση.

Ξεκίνησε από οικολογική συνείδηση, πέρασε μέσα από τον νεωτερισμό των μοδάτων και ενδεχομένως εύπορων καταναλωτών και καταλήγει να είναι ο πήχης πάνω από τον οποίο περνάνε μόνο οι εταιρείες που αντέχουν να δουν μακριά και που «πιάνουν» τον σφυγμό του καταναλωτή τους. Προσοχή όμως: 

Τα θέματα βιωσιμότητας παραμένουν σύνθετα και με απεριόριστο εύρος. Καμία εταιρεία, κανένα θεσμικό όργανο, καμία κοινωνική ομάδα δεν μπορεί να τη διαχειριστεί μόνη της. Η συνεργασία είναι απαραίτητη και η συμπερίληψη αναγκαία. Στα βήματα του ψηφιακού μετασχηματισμού, οι πρακτικές βιώσιμης ανάπτυξης αφορούν κάθε κομμάτι της ζωής μας και ως εκ τούτου τον πυρήνα του επιχειρείν για τα επόμενα πολλά χρόνια. Θα θυμόμαστε το 2022 ως τη χρονιά που τις αποδεχτήκαμε.

Παραφράζοντας τον Ουίνστον Τσόρτσιλ μετά την πρώτη μεγάλη νίκη της Μεγάλης Βρετανίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, θα έλεγα ότι η ένταξη της βιωσιμότητας στην επιχειρηματική συνείδηση δεν είναι φυσικά το τέλος των προβλημάτων. Δεν είναι καν η αρχή του τέλους τους. Είναι όμως, ενδεχομένως, το τέλος της αρχής τους.